Thần lửa giữ ấm gia đình Hà Nhì

Trong phong tục văn hóa của người Hà Nhì ở vùng cao Bát Xát, từ “phu chu ma” tiếng Hà Nhì dịch ra là “thần lửa”, với biểu tượng là một hòn đá nhỏ được người Hà Nhì đặt cố định bên cạnh bếp lửa của gia đình. Đây được coi như sự hiện diện của vị thần trong việc giữ ấm và mang lại may mắn cho gia đình người Hà Nhì.

Từ tết Nguyên đán đến tháng 3 âm lịch hằng năm là dịp người Hà Nhì thường xuyên quan tâm tới “phu chu ma”, bởi trong dịp này có nhiều ngày lễ, ngày tết như Tết Nguyên đán, cúng rừng, cúng thần, tảo mộ, Tết Gạ Ma O, đám cưới... nên bếp lửa của các gia đình thường xuyên được sưởi ấm. Theo quan niệm của người Hà Nhì, vào những dịp đầu năm, ngày lễ, ngày tết, nếu bếp lửa hoạt động thường xuyên sẽ đem lại sự ấm áp và nhiều may mắn cho gia đình trong cả năm.

Anh Phu Se Thó mời “phu chu ma” ăn sau lễ cúng tại gia đình.

Những ngày cuối tháng 2 âm lịch, gia đình anh Phu Se Thó, thôn Mò Phú Chải, xã Y Tý nhộn nhịp hơn ngày thường, bởi phải chuẩn bị cho lễ tảo mộ. Đến ngày đẹp, từ sớm tinh mơ, phụ nữ trong nhà chuẩn bị rau, đậu và vào bếp chế biến món ăn; đàn ông thì mổ lợn, mổ gà làm mâm lễ vật cúng thần linh, gia tiên. Sau lễ cúng, một việc không thể quên là anh phải mời “phu chu ma” ăn cỗ. Các lễ vật mỗi thứ một chút được anh và vợ nhẹ nhàng đặt vào cạnh hòn đá nhỏ bên bếp lửa.

Anh Thó cho biết: “Phu chu ma” là vị thần cai quản, giữ ấm trong gia đình và mang lại may mắn, nhất là trong bếp. “Phu chu ma” của người Hà Nhì cũng giống như thần thổ công của người Kinh, nhưng điều đặc biệt đó là dùng biểu tượng hòn đá. Trong mỗi gia đình người Hà Nhì đều phải có “phu chu ma”.

Theo phong tục của người Hà Nhì, khi về nhà mới, chủ nhà phải đi tìm một hòn đá ở trong rừng sâu, hoặc đào dưới đất sâu lên, đảm bảo đá sạch, đẹp (theo cách nhìn của mỗi người), đá chưa từng có ai động vào thì mới được mang về nhà. Sau khi mang về, hòn đá được lau, rửa sạch sẽ rồi đặt cố định vào bên phải bếp lửa và làm lễ xin được bảo vệ, giữ ấm, mang may mắn đến cho gia đình.

Quan niệm từ xa xưa của người Hà Nhì thì con trai út trong nhà là người được thừa hưởng tất cả từ bố, mẹ, trong đó có cả việc thờ gia tiên hoặc thờ “phu chu ma”. Và hòn đá thần lửa sẽ được truyền từ đời này qua đời khác.

Để tìm hiểu kỹ hơn về văn hóa “phu chu ma” trong cuộc sống của người Hà Nhì, chúng tôi tìm đến ông Ly Se Chơ (80 tuổi), một trong những người cao tuổi ở thôn Lao Chải 1, xã Y Tý. Ông Chơ bảo: “Phu chu ma” là văn hóa từ lâu đời của người Hà Nhì, không ai nhớ bắt nguồn từ đâu, nhưng gia đình người Hà Nhì nào cũng có “phu chu ma”. Thậm chí, một gia đình người Hà Nhì nếu chuyển nhà có thể bỏ lại nhiều thứ, nhưng vẫn phải mang theo “phu chu ma” của nhà đi.

Hòn đá biểu tượng thần lửa "phu chu ma".

Đưa tay chỉ vào hòn đá nằm bên bếp lửa của gia đình, ông Chơ nói: Như tôi là con út trong nhà, được truyền lại “phu chu ma” này, tính ra là đời thứ 5 giữ nó rồi. Đến con tôi bây giờ là đời thứ 6 và cháu trai út nữa cũng bắt đầu bước sang đời thứ 7 rồi.

Từ những câu chuyện tại các bản Hà Nhì, xã Y Tý, qua tìm hiểu chúng tôi được biết “phu chu ma” là 1 trong 4 vị thần được người Hà Nhì thờ phụng là trời, đất, nước và lửa. “Phu chu ma” là văn hóa được người Hà Nhì ở vùng cao Bát Xát lưu truyền như một biểu tượng giữ ấm và mang lại may mắn cho gia đình, để cuộc sống luôn tiến lên với những hy vọng mới. Đây cũng là nét văn hóa đẹp trong đời sống của người Hà Nhì hiện nay đang được gìn giữ và phát huy giá trị, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc gắn với phát triển du lịch, nâng cao đời sống người dân vùng cao Y Tý, nơi được coi là miền đất hẹn với nhiều phong tục văn hóa huyền bí đang chờ được khám phá.

Theo LCĐT (http://baolaocai.vn/van-hoa-van-nghe/than-lua-giu-am-gia-dinh-ha-nhi-z8n20200515161820644.htm)

Tin Liên Quan

Đền Mẫu Trịnh Tường - Điểm đến tâm linh

Tọa lạc đầu nguồn sông Hồng, đền Mẫu Trịnh Tường, huyện Bát Xát trở thành “cột mốc tâm linh” khu vực biên giới, thu hút nhiều người dân trong và ngoài tỉnh tới vãn cảnh và chiêm bái.

Lào Cai: Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch

Đó là một trong những nhiệm vụ trọng tâm của Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi năm 2024 trên địa bàn tỉnh Lào Cai.

Người Tày xã bản Hồ giữ nghề truyền thông

Nghề dệt vải, nhuộm chàm truyền thống của người Tày xã Bản Hồ (thị xã Sa Pa) đang được lưu giữ, bảo tồn và phát huy. Đây không chỉ là nghề truyền thống, mang lại thu nhập cho người dân mà còn là nét văn hóa độc đáo, đậm đà bản sắc dân tộc.

Lào Cai: Bảo tồn lễ hội, phong tục tập quán xã hội tiêu biểu phục vụ phát triển du lịch

Năm 2024, tỉnh Lào Cai đặt mục tiêu: Lập 03 hồ sơ di sản văn hóa phi vật thể đề nghị Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia; Phục dựng, bảo tồn và phát huy giá trị ít nhất 01 lễ hội gắn với phát triển du lịch.

Phát động “Tuần lễ trang phục truyền thống các dân tộc” tỉnh Lào Cai năm 2024

Từ ngày 15/4 đến hết ngày 19/4/2024, Lào Cai phát động “Tuần lễ trang phục truyền thống các dân tộc” tỉnh Lào Cai. Trong đó, ngày 15/4 là ngày phát động đồng bộ thực hiện mặc trang phục truyền thống các dân tộc trên phạm vi toàn tỉnh.

Nét đẹp văn hóa của chợ tình Sa Pa

Không chỉ có tiềm năng từ thiên nhiên ban tặng, Sa Pa còn giàu về văn hóa, lối sống, phong tục và con người. Điển hình trong đó không thể không nhắc đến chợ tình Sa Pa.