Gạo khẩu rang.

Dưới ánh lửa bập bùng, mẹ vừa đồ xôi vừa rỉ rả dặn tôi như vậy. Khuôn mặt mẹ hồng rực trong ánh lửa. Hương khẩu rang dần dần ngào ngạt khắp gian bếp, lan tỏa ra ngoài sân, ngõ. Tôi vừa hít hà hương vị nồng nàn của xôi, vừa giúp mẹ dỡ xôi ra mâm. Lát sau, những gói xôi khẩu rang trong những tấm lá dong xanh mởn đã nằm gọn trong hành lý tỏa hương thơm nức. Tôi sẽ mang về nhà chia cho bạn bè. Với người dân phố, những gói xôi này là món quà quê quý giá biết bao.

Mẹ kể: Năm đó, sắp vào vụ gặt nếp nương thì thiên tai ập đến với những cơn dông lốc kinh hoàng vùi dập tất cả các nương lúa. Tiếc công sức bao ngày tháng, dân làng tuốt từng bông lúa chưa chín hết ấy, mang về nhà luộc lên, dỡ ra phơi, đặng cứu vớt được chút gạo non ăn qua ngày. Không ngờ những hạt gạo “tai nạn” ấy khi được đồ chín lại thành những hạt xôi căng mọng có vị thơm mát và dẻo ngon chưa có ai từng được thưởng thức. Vậy là suốt những ngày sau đó, dân mình vợi bớt lo âu, hồ hởi lên nương lúa cặm cụi nhặt, tuốt từng bông đem về sơ chế, vừa vớt vát được phần nào những mất mát ông trời gây ra vừa thưởng thức một món ngon. Từ đó, chỉ quê mình mới có món này.

Câu chuyện về nguồn gốc của xôi khẩu rang qua giọng kể của mẹ cứ âm âm trong tôi, nhảy múa theo từng động tác của bàn tay mẹ đang khéo léo gói từng nắm xôi vào lá dong. Có lần, tôi mang gạo khẩu rang về thành phố, gọi bạn bè đến nhà, hào hứng trổ tài món quà đặc sản vùng cao quê mình. Vậy mà sản phẩm làm ra lại không thơm ngon như mẹ làm! Tôi thắc mắc với mẹ, mẹ chỉ cười: “Mẹ chẳng có bí quyết gì trong việc đồ xôi khẩu rang đâu. Con xem nước con ngâm là nước gì, chõ đồ xôi là chõ gì …”. Tôi mới ồ lên vỡ lẽ. Phải chăng hạt nếp khẩu rang quê tôi chỉ kén ngâm trong nước lần tinh khiết chảy từ ngọn núi xuống? Nó cũng không chịu dẻo thơm như nguyên bản khi đồ trong chõ nhôm trên bếp ga thành phố? Món đặc sản đó làm trên chính miền đất đã sinh ra nó thì mới ngon thơm đến tận cùng như thế.

Ngày ấy, tôi ngắm mẹ chăm chút nâng niu từng hạt khẩu rang như gửi cả tấm lòng trong đó cho đàn con của mình. Giống như người dân Tày quê tôi ngày xưa, gượng nhẹ từng bông lúa gãy rạp để làm nên những hạt xôi căng mọng thơm ngọt. Từ bàn tay mẹ, trong mỗi hạt xôi dẻo thơm như được chắt chiu từ tinh túy của đất trời vùng cao ấy, tôi như thấy những giọt mồ hôi thánh thót trên khuôn mặt mỗi người dân làng yêu quý; như thấy những giọt nước mắt mặn chát trước thiên tai dịch họa; thấy cả tình cảm của dân làng và của mẹ đong đầy trong đó.

Mẹ đi xa đã gần chục năm, nhưng hình bóng mẹ vẫn luôn hiện hữu trong chị em tôi, cần mẫn chỉ dẫn con gái từng nết ăn ở, từng món ăn ngon với những điều giản dị “Trong nhà, người phụ nữ là cái bếp. Nóng lạnh cũng từ cái bếp mà ra. Biết làm cho cái bếp luôn đỏ lửa là giữ ấm cho hạnh phúc gia đình. Biết nấu ăn ngon cũng là cách làm cho gia đình hạnh phúc”. Càng ngẫm lời mẹ, tôi càng thấm thía. Mẹ chỉ là phụ nữ Tày vùng cao chất phác mà hiểu được lẽ sống ở đời qua lối ví von “Cái bếp lửa”. Rưng rưng ngắm đĩa xôi khẩu rang trong ngày giỗ, cả một miền ký ức ùa về có bóng hình mẹ. Có bếp lửa ấp iu nồng đượm được thổi bùng lên mỗi sáng. Có những gói xôi khẩu rang thơm thảo cho con mang đi chia cho bạn bè. Có những  lời căn dặn về nếp sống và bản sắc văn hóa của cô gái Tày làm dâu thành phố…Những gói xôi ngày ấy ấp ủ bao yêu thương của mẹ dành cho con với niềm tự hào chân chất về một vùng quê đẫm đặc bản sắc văn hóa vùng cao này.

Dâng mẹ đĩa xôi khẩu rang thơm nức quê mình. Tự nhiên, nỗi nhớ mẹ cứ cồn cào trong con. Khói bếp hay niềm thương nỗi nhớ đã làm nhòe mắt con khi nhìn tấm ảnh mẹ đang cười rạng rỡ.

Con nhớ mẹ. Nhớ món xôi khẩu rang của mẹ.

Và con gọi món xôi đẫm tình yêu ấy là xôi MẸ.

-----------------

* Khẩu rang (tiếng Tày) là loại gạo nếp đặc biệt ở Bắc Hà (Lào Cai), do người Tày sáng tạo bằng cách gặt lúa nếp lúc mới chín gần nửa phần, đồ chín, phơi vào chỗ mát. Sau đó mới xay xát thành gạo. Ngày nay, tại Yên Bái cũng có khẩu rang Tú Lệ.

https://baolaocai.vn/bai-viet/356595-xoi-me