Lào Cai là tỉnh vùng cao biên giới, nơi hội tụ của 13 dân tộc với 25 nhóm ngành dân tộc gồm nhiều thành dân tộc cùng chung sống, các dân tộc thiểu số chiếm khoảng 66,2% dân số toàn tỉnh (Trong đó dân tộc Hmông chiếm 26%; dân tộc Tày chiếm 15%; dân tộc Dao 14%; dân tộc Giáy 4,3%; dân tộc Nùng 4,3%; còn lại là các dân tộc khác như: Hà Nhì, Phù Lá, Sán Chay, Bố Y, La Chí…).

Những năm qua, Đảng, Nhà nước cũng như cấp ủy, chính quyền các cấp trên địa bàn tỉnh đã có nhiều chủ trương, chính sách để phát triển vùng đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS), đặc biệt trong công tác dân số. Tỉnh Lào Cai cũng đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp về công tác quản lý Nhà nước, tuyên truyền gắn với phát động các phong trào vận động nhân dân nhằm nâng cao chất lượng dân số, chất lượng chăm sóc sức khỏe bà mẹ và trẻ em trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Phát động “Tuần lễ làm mẹ an toàn”.

Đa dạng các biện pháp thực hiện

Do đặc thù của vùng DTTS và miền núi là địa hình đi lại khó khăn, còn tồn tại nhiều hủ tục lạc hậu, như tục lấy vợ, lấy chồng sớm, kéo vợ… tình trạng quan hệ tình dục sớm, quan hệ tình dục không an toàn, mang thai ngoài ý muốn và phá thai không an toàn, nguy cơ lây nhiễm bệnh lây truyền qua đường tình dục của thành niên, thanh niên vẫn chưa được cải thiện đáng kể, đặc biệt là ở khu vực nông thôn, vùng sâu, vùng xa … Với nhiều giải pháp sáng tạo, đa dạng các biện pháp tiếp cận, thời gian qua các ngành, các cấp đã đẩy mạnh công tác tuyên truyền về chăm sóc sức khỏe sinh sản ở vùng DTTS và miền núi. Qua đó nâng cao kiến thức, kỹ năng về chăm sóc sức khỏe sinh sản cho trẻ vị thành niên, thanh niên DTTS.

Sau khi có Kế hoạch 130-KH/TU về thực hiện Nghị quyết 21 -NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII “Về công tác dân số trong tình hình mới”, tỉnh Lào Cai đã ban hành nhiều kế hoạch, đề án chỉ đạo các địa phương tuyên truyền, vận động 100% xã, thôn, bản, hộ gia đình, dòng họ, thầy mo, thầy cúng, ông mai, bà mối,… vùng đồng bào dân tộc thiểu số ký cam kết thực hiện các quy định của pháp luật về hôn nhân, gia đình. 100% học sinh trung học cơ sở, trung học phổ thông, thanh thiếu niên (không phải là học sinh) vùng đồng bào dân tộc thiểu số được tuyên truyền, cung cấp thông tin, kiến thức pháp luật về hôn nhân, gia đình và tác hại, hậu quả của tảo hôn, về chăm sóc sức khỏe sinh sản và thực hiện biện pháp kế hoạch hóa gia đình.

Để giúp trẻ thành niên, thanh niên trang bị những kiến thức về sức khoẻ sinh sản, ngành y tế tỉnh đã phối hợp với các ngành, đoàn thể tổ chức nhiều hoạt động như: Tọa đàm, nói chuyện chuyên đề, tư vấn chăm sóc sức khoẻ sinh sản, kế hoạch hoá gia đình cho vị thành niên, thanh niên, truyền thông với hình thức sân khấu hóa… nhằm cung cấp thông tin, kiến thức về giới tính, sức khoẻ sinh sản cho trẻ thành niên, thanh niên, góp phần nâng cao kiến thức, kỹ năng, giảm tình trạng mang thai ngoài ý muốn.

Chỉ riêng trong năm 2023 và 6 tháng đầu năm 2024, trên địa bàn tỉnh đã diễn ra 85 Hội nghị truyền thông với 11.496 lượt người tham dự (Tăng 6,5 lần so với số liệu thống kê năm 2016). Ngoài ra, riêng tại thành phố đã thành lập 15 mô hình câu lạc bộ “ Nói không với tảo hôn, không kết hôn cận huyết thống”; “Tư vấn khám sức khỏe trước kết hôn cho vị thành niên/thanh niên”... tại 13/17 xã, phường.

Nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe sinh sản trong vùng đồng bào DTTS

Ngành Y tế Lào Cai đã và đang triển khai nhiều chương trình, dự án “Làm mẹ an toàn” tập trung nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi của người dân trong cộng đồng về chăm sóc sức khỏe bà mẹ, trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ ở vùng khó khăn với mục tiêu nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe cho bà mẹ và trẻ sơ sinh trên địa bàn tỉnh.

Tuyên truyền về chăm sóc sức khỏe cho phụ nữ vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Để đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi được tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe tốt hơn, cán bộ y tế cơ sở đóng vai trò quan trọng khi thực hiện công tác này. Cán bộ y tế cơ sở thường xuyên đến các hộ dân, cấp phát thuốc, tiêm phòng các loại bệnh thường gặp trong độ tuổi sinh đẻ; tư vấn, giải đáp các thắc mắc của sản phụ; tăng cường công tác quản lý thai nghén, tổ chức khám sức khỏe định kỳ cho bà mẹ mang thai ở các thôn cách xa trung tâm.

Trung tâm Kiểm soát bệnh tật trực thuộc Sở Y tế thường xuyên chú trọng bồi dưỡng, nâng cao trình độ cho cán bộ làm công tác chăm sóc sức khỏe sinh sản các tuyến cơ sở; cung cấp kiến thức về cấp cứu sản khoa, cấp cứu trẻ sơ sinh; chăm sóc thiết yếu cho bà mẹ, trẻ sơ sinh và trẻ em; kỹ năng truyền thông lồng ghép tại cộng đồng; kỹ năng giám sát…

Riêng giai đoạn 2022 - 2023, dự án "Làm mẹ an toàn" tại Lào Cai tập trung nâng cao năng lực cô đỡ thôn bản, năng lực cho nhân viên y tế phụ trách chương trình sức khỏe sinh sản tại 18 xã thuộc 5 huyện, thị xã thuộc dự án gồm: Mường Khương, Văn Bàn, Bát Xát, Si Ma Cai, thị xã Sa Pa. Các cô đỡ thôn bản hoạt động trong mạng lưới cô đỡ Lào Cai của 5 huyện, thị xã thực hiện tốt vai trò tư vấn viên tại nhà, cung cấp dịch vụ tư vấn sức khỏe cho bà mẹ, trẻ nhỏ, thăm khám cho phụ nữ mang thai và mới sinh. Đây được coi như một giải pháp rất hiệu quả trong giai đoạn hiện nay nhằm giúp gỡ bỏ những rào cản về địa lý, văn hóa và tài chính để ngày càng đông phụ nữ dân tộc thiểu số được tiếp cận dịch vụ làm mẹ an toàn, chăm sóc trẻ nhỏ tốt hơn.

Trong giai đoạn tiếp theo, Trung tâm tiếp tục tham mưu cho Sở Y tế chỉ đạo các đơn vị y tế trong tỉnh tăng cường và nâng cao chất lượng cung cấp dịch vụ sức khỏe sinh sản, đảm bảo cung cấp các gói dịch vụ sức khỏe sinh sản thiết yếu. Xây dựng và áp dụng các mô hình, phương thức cung cấp dịch vụ riêng biệt nhằm đảm bảo các nhu cầu thiết yếu về dịch vụ sức khỏe sinh sản cho các xã vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn.

Một trong những dự án tỉnh Lào Cai tiếp tục triển khai mở rộng đó là mô hình Cải thiện thực hành chăm sóc và nuôi dưỡng trẻ nhỏ dựa vào cộng đồng. Mô hình này được ra đời nhằm quản lý, điều trị trẻ suy dinh dưỡng cấp tính dựa vào cộng đồng; đặc biệt, chủ động can thiệp vào “1.000 ngày vàng” ngay từ khi trẻ còn nằm trong bụng mẹ cho đến 2 tuổi. Sau hơn 7 năm triển khai, Lào Cai xây dựng được gần 50 mô hình, cho hiệu quả tích cực.

Trong thời gian tới, tỉnh tiếp tục đẩy mạnh chương trình dinh dưỡng; trong đó trọng tâm là cải thiện tình trạng thiếu vi chất ở trẻ em và phụ nữ mang thai, chú trọng tập huấn, xây dựng mô hình dinh dưỡng giúp người dân nâng cao nhận thức trong việc nuôi trẻ.

Những giải pháp được đặt ra

Từ những kết quả đạt được cũng như những tồn tại, hạn chế trong thời gian qua, để đẩy mạnh hơn nữa công tác nâng cao chất lượng dân số, chăm sóc sức khỏe sinh sản, nhất là đối với đồng bào dân tộc thiểu số thì công tác tuyên truyền các chủ trương, nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước luôn là nhiệm vụ quan trọng và phải làm thường xuyên; trong đó cần quan tâm thực hiện các giải pháp sau:

Tiếp tục tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp ủy đảng, nâng cao nhận thức và trách nhiệm của cả hệ thống chính trị đối với công tác tuyên truyền, quán triệt, triển khai và thực hiện các chủ trương, nghị quyết của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước đối với vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Tăng cường hoạt động tuyên truyền, nâng cao nhận thức, hiểu biết của người DTTS, đặc biệt là nữ DTTS trong độ tuổi sinh đẻ về chăm sóc sức sức khỏe sinh sản, chăm sóc sức khỏe bà mẹ, trẻ sơ sinh và trẻ em.

Tăng cường, nâng cao năng lực khám, chữa bệnh của các cán bộ y tế để họ có đủ khả năng xử trí các tình huống khác nhau về tai biến sản khoa và các bệnh liên quan đến thai sản. Từ đó, đảm bảo an toàn, sức khỏe, hạnh phúc cho bà mẹ và trẻ em; khai thác hiệu quả các nền tàng thông tin, truyền thông trực tuyến, hệ thống tư vấn từ xa thông qua các ứng dụng di động và nền tảng trực tuyến nhằm khắc phục những khó khăn do những điều kiện văn hóa xã hội đặc biệt, rào cản ngôn ngữ, vị trí địa lý do người DTTS hầu hết sống rất xa các cơ sở y tế.

Đồng thời, tăng cường khả năng tiếp cận của phụ nữ DTTS tới dịch vụ chất lượng về chăm sóc sức khỏe bà mẹ trước, trong và sau sinh thông qua nâng cao chất lượng dịch vụ, mức độ bao phủ và tính phù hợp về mặt văn hóa, ngôn ngữ của các dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản, chăm sóc sức khỏe bà mẹ và trẻ sơ sinh ở vùng DTTS.

Phát huy hơn nữa vai trò người có uy tín, trưởng các thôn, bản người dân tộc thiểu số. Có thể khẳng định rằng, họ chính là cầu nối giữa Đảng, chính quyền với Nhân dân ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số; là người tích cực, gương mẫu đi đầu trong tuyên truyền, thực hiện và vận động đồng bào hưởng ứng các chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước.

Bố trí đủ ngân sách để thực hiện công tác chăm sóc sức khoẻ, dân số với trọng tâm là bà mẹ và trẻ em DTTS.

Cuối cùng, để thực hiện hiệu quả các mục tiêu trên, địa phương cần phát huy hơn nữa vai trò của Mặt trận Tổ quốc, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Liên hiệp Phụ nữ, các tổ chức chính trị - xã hội các cấp, chủ động, tích cực trong công tác truyền thông, vận động nhân dân thực hiện tốt chính sách dân số, chăm sóc sức khỏe cho bà mẹ và trẻ em vùng đồng bào DTTS.