Bát Xát - Nơi con Sông Hồng chảy vào đất Việt, địa danh giàu bản sắc văn hóa và dư địa phát triển du lịch.

Định vị văn hóa Bát Xát

Là huyện vùng cao biên giới, phía bắc giáp huyện Kim Bình (Trung Quốc), phía nam giáp thị xã Sa Pa, phía đông giáp thành phố Lào Cai và thị trấn Hà Khẩu (Trung Quốc), phía tây giáp huyện Phong Thổ (Lai Châu).

Bát Xát có nguồn tài nguyên thiên nhiên phong phú, có khí hậu đa dạng và cảnh sắc thiên nhiên tươi đẹp với nhiều địa danh nổi tiếng. Là địa phương đa dân tộc với bản sắc văn hóa của 23 nhóm ngành dân tộc cùng chung sống tạo nên vẻ đẹp phong phú, đa dạng, được biểu hiện sinh động qua kiến trúc nhà ở truyền thống, trang phục, văn hóa ẩm thực đặc sắc, tri thức dân gian bản địa và nhiều lễ hội, ngày hội của đồng bào dân tộc HMông, Dao, Giáy, Hà Nhì... Đây chính là những tiềm năng, lợi thế trong việc đẩy mạnh phát triển ngành du lịch của Bát Xát.

Từ quá trình kiến tạo địa chất và yếu tố địa hình đã hình thành hệ thống núi cao, thác nước, biển mây, rừng già Y Tý với nhiều loài hoa đẹp, phong cảnh nguyên sơ, huyền bí. Đó là ấn tượng của công trình Cột cờ Lũng Pô xã A Mú Sung, tọa lạc trên ngã ba sông – là công trình có ý nghĩa biểu tượng quan trọng, góp phần khẳng định chủ quyền biên giới lãnh thổ đất liền của vùng Tây bắc Tổ quốc. Là Y Tý, nơi thiên nhiên nguyên sơ, khí hậu mát mẻ; những thửa ruộng bậc thang kỳ vĩ ở Sàng Ma Sáo, Dền Sáng, A Lù; Ngải Thầu Thượng – một trong những điểm “săn mây” lý tưởng bậc nhất ở Việt Nam. ..

Du khách chinh phục đỉnh Lảo Thẩn.

Trải qua thăng trầm lịch sử và điều kiện tự nhiên đặc thù, những giá trị văn hóa truyền thống các dân tộc ở Bát Xát được thể hiện ở văn hóa vật chất, các quan hệ ứng xử xã hội và đời sống tinh thần. Không gian văn hóa độc đáo của cộng đồng các dân tộc như nghi lễ cấp sắc của người Dao; Lễ hội Roóng Poọc (Xuống đồng) của người Giáy; Lễ hội Khô Già Già (Cầu mùa) của người Hà Nhì đen; Chữ Nôm của người Dao tỉnh Lào Cai; Nghệ thuật múa khèn của người Hmông; Lễ Khoi Kìm (Cúng rừng) của người Dao; Lễ Gạ Ma Do (Cúng rừng) của người Hà Nhì; Nghi lễ Then của người Giáy huyện Bát Xát; Lễ hội Pút tồng (Tết nhảy) của người Dao đỏ; Tri thức dân gian trong canh tác ruộng bậc thang của người Hà Nhì huyện Bát Xát. Các di sản văn hóa phi vật thể, đặc biệt là các lễ hội đều mang trong mình dấu ấn đặc sắc, phản ánh truyền thống lao động sản xuất và đời sống văn hóa tinh thần của mỗi dân tộc trong quá trình chinh phục, thích ứng với thiên nhiên, chống giặc ngoại xâm, kết tinh thành những giá trị văn hóa độc đáo, thu hút sự quan tâm, niềm hứng thú của đông đảo du khách trong nước và quốc tế. Đây cũng là chất liệu quý giá để ngành du lịch Bát Xát có thể xây dựng các chương trình, sản phẩm du lịch riêng có, hấp dẫn.

Trí sáng tạo và bàn tay lao động cần cù còn thể hiện trong lối kiến trúc truyền thống đặc sắc, nổi bật là kiến trúc nhà ở Trình Tường của người Hà Nhì với căn nhà hình vuông bốn mái hình chóp, lợp cỏ gianh lưu trữ những tri thức về năng lực thích ứng với thời tiết giá lạnh của vùng cao. Về âm nhạc truyền thống, đồng bào còn trao truyền nhiều giai điệu và nhạc cụ độc đáo, đa dạng: Đàn môi, Đàn Óc tờ, Kèn lá, Nhị của người Hà Nhì; Khèn, Sáo, Gậy Sinh tiền của người Hmông; Kèn Pí lè; trống, chũm choẹ của người Giáy; Chuông, Trống của người Dao….được thể hiện hấp dẫn qua các lễ hội dân gian, sự kiện văn hóa du lịch ở địa phương.

Nói đến đặc sắc văn hoá của Bát Xát, du khách cũng không quên trong ấn tượng của mình vẻ đẹp riêng có của chợ phiên vùng cao như: Chợ phiên Y Tý, Mường Hum, Trịnh Tường... Cũng tại đây, ngoài việc trao đổi hàng hóa, nông sản địa phương của người dân trong vùng, chợ phiên cũng là nơi các cô gái, chàng trai ở bản đi chợ để giao duyên tìm hạnh phúc lứa đôi. Ngày chợ phiên vì thế ai cũng làm đẹp với bộ trang phục truyền thống nhiều màu sắc, đeo đồ trang sức làm nên nét hấp dẫn riêng có của chợ phiên vùng cao.

Ruộng bậc thang ở Y Tý.

Đến Bát Xát, du khách còn được chiêm ngưỡng những danh lam thắng cảnh kỳ vĩ là các thửa ruộng bậc thang ở các xã Sàng Ma Sáo, Dền Sáng, Y Tý, A Lù,… Đây là kiệt tác tiêu biểu, kết tinh những tri thức dân gian tích luỹ hàng trăm năm lao động sản xuất của đồng bào dân tộc Hmông, Dao, Hà Nhì trong quá trình thích ứng với thiên nhiên vùng Tây Bắc. Cũng chính từ đặc điểm riêng của nền văn minh nông nghiệp miền núi, đồng bào các dân tộc huyện Bát Xát còn bảo tồn, trao truyền và phát triển các nghề thủ công truyền thống độc đáo như nghề thủ công đan lát tre, mây, nứa, vầu; ủ bia của người Hà Nhì, chạm khắc bạc, nấu rượu của người Dao; may thêu, dệt vải, rèn nông cụ của người người Hmông, Dao,…

Bảo tồn văn hóa đưa du lịch “cất cánh”

Để đánh thức các tiềm năng lợi thế về du lịch, huyện đã ban hành Đề án số 05-ĐA/HU ngày 01/12/2020 về “Phát triển du lịch gắn với bảo tồn bản sắc văn hoá các dân tộc huyện Bát Xát, giai đoạn 2020-2025” trong đó nêu rõ quan điểm, mục tiêu, nhiệm vụ, phương hướng quản lý, phát triển du lịch gắn với bảo tồn, phát huy bản sắc văn hoá, bảo vệ môi trường sinh thái, cảnh quan.

Đường đá cổ Pavi – Trầm tích rừng thẳm .

Huyện đã phối hợp với các sở ngành đẩy nhanh công tác quy hoạch, trọng tâm là khu vực Y Tý; rà soát thống kê, quản lý các tài nguyên du lịch; xây dựng Đề án phát triển du lịch Y Tý đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050; Kế hoạch để cụ thể hóa chiến lược phát triển du lịch của tỉnh Lào Cai, phát triển đa dạng các loại hình, sản phẩm du lịch; tăng cường công tác xúc tiến quảng bá du lịch trên các kênh truyền thông, qua các sự kiện, hội nghị; bước đầu hình thành và gắn kết các chuỗi sản phẩm OCOP, các đặc sản địa phương, làng nghề truyền thống với các hoạt động du lịch; củng cố và tăng cường năng lực quản lý nhà nước về lĩnh vực du lịch với việc thành lập BCĐ du lịch cấp huyện, thành lập Tổ quản lý du lịch Y Tý - Mường Hum và xây dựng Đề án thành lập Ban quản lý Di tích và phát triển du lịch cấp huyện.

Với nhiều giải pháp cụ thể, sáng tạo lũy kế từ 2016 đến nay, du lịch của huyện Bát Xát đã có bước chuyển biến rõ nét với nhiều điểm sáng tích cực, toàn huyện đã đón khoảng 600.000 lượt khách, tổng doanh thu từ hoạt động du lịch đạt 772,7 tỷ đồng góp phần quan trọng vào doanh thu, đưa tỷ trọng doanh thu du lịch trong cơ cấu thương mại - dịch vụ trên địa bàn huyện đạt gần 5,3%.

Về văn hóa, với quan điểm xác định di sản văn hóa là “tài sản quý giá của cộng đồng các dân tộc,…”, Bát Xát đã thực hiện rà soát, đánh giá, kiểm kê các di sản, truyền thống văn hóa quý giá của đồng bào 23 dân tộc anh em sinh sống trên địa bàn huyện. Từ đó huyện đã có kế hoạch cụ thể nhằm bảo tồn, phát huy, thực sự coi di sản là chất liệu tạo nên sản phẩm du lịch; đến lượt mình thông qua phát triển du lịch, các giá trị di sản văn hóa được quảng bá và thăng hoa, để cộng đồng được hưởng lợi từ chính giá trị di sản văn hóa. Nhờ thế công tc bảo tồn, quản lý và phát huy giá trị các di sản văn hóa trên địa bàn đã có những chuyển biến về chất.

Công tác bảo tồn, trùng tu, tôn tạo và phát huy giá trị của di sản, di tích đã được cấp uỷ đảng, chính quyền địa phương đặc biệt quan tâm, chú trọng. Trong điều kiện nguồn ngân sách địa phương còn hạn chế, huyện Bát Xát đã tích cực xã hội hóa các nguồn lực trong việc trùng tu các di tích lịch sửa văn hóa trên địa bàn, tiêu biểu là công trình Đền Mẫu Trịnh Tường khởi công trùng tu từ tháng 6 năm 2020. Đến nay, đền Mẫu Trịnh Tường đã hoàn thành giai đoạn 2; quy mô tầm vóc được nâng cấp mở rộng khang trang, đáp ứng nhu cầu sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng của Nhân dân và du khách thập phương. Cũng là cơ sở để phát triển các chương trình du lịch văn hóa - tâm linh, chương trình du lịch về nguồn - Nơi con sông Hồng chảy vào đất Việt, theo dọc sông Hồng kết nối từ đền Bảo Hà (huyện Bảo Yên) - Đền Thượng (thành phố Lào Cai) - với Đền Mẫu Trịnh Tường và Cột cờ Lũng Pô (huyện Bát Xát).

Bản sắc văn hóa của 23 nhóm ngành dân tộc cùng chung sống tạo nên vẻ đẹp phong phú, đa dạng ở Bát Xát.

Từ chủ trương “Lấy văn hóa để phát triển du lịch, lấy du lịch để bảo tồn các giá trị văn hóa”, khát vọng phát triển du lịch trở thành ngành mũi nhọn, Y Tý trở thành khu du lịch đặc sắc, hướng tới trở thành khu du lịch Quốc gia, Bát Xát đưa ra mục tiêu phấn đấu năm 2025 sẽ đón 1,2 triệu lượt khách.

Để đạt được mục tiêu nhiệm vụ trên, huyện Bát Xát đã nhận thức đầy đủ tiềm năng, lợi thế, đồng thời nhận diện sâu sắc, đầy đủ những khó khăn, hạn chế để có giải pháp khắc phục hiệu quả. Trên cơ sở các quy hoạch, kế hoạch đã được phê duyệt, ngành văn hóa du lịch Bát Xát và các xã, thị trấn cần đẩy mạnh thu hút nguồn lực phát triển đa dạng các loại hình, sản phẩm du lịch, đặc biệt là du lịch xanh, du lịch gắn với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa một cách sáng tạo là đòi hỏi bức thiết và phù hợp với xu thế. Phối hợp đẩy nhanh tiến độ quy hoạch không gian phát triển du lịch, bảo tồn văn hóa trong đó trọng tâm là quy hoạch phân khu xây dựng đô thị du lịch Y Tý đảm bảo sự đồng bộ giữa các quy hoạch. Từng bước đầu tư hoàn thiện các hạ tầng du lịch khác như cơ sở lưu trú, dịch vụ, điểm checkin, ngắm cảnh; hạ tầng viễn thông, điện, nước, bãi đỗ xe, nhà vệ sinh công cộng; hệ thống biển thông tin, chỉ dẫn, cảnh báo về du lịch;… Huy động nguồn lực cho công tác tu bổ, tôn tạo di tích; triển khai các chính sách khuyến khích các nhà đầu tư, các nguồn xã hội hóa của các tổ chức, cá nhân tham gia vào công tác bảo tồn và phát huy giá trị các di tích gắn với phát triển du lịch. Hình thành điểm, các chương trình du lịch văn hóa tâm linh, chương trình du lịch về nguồn với điểm Cột cờ Lũng Pô, di tích lịch sử văn hóa Đền Mẫu Trịnh Tường, đáp ứng nhu cầu sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng của nhân dân.

Tiếp tục nghiên cứu khảo sát, đánh giá thực trạng hệ thống di tích trên địa bàn, trên cơ sở đó phối hợp với các Sở ngành tham mưu lập quy hoạch tổng thể bảo tồn, phát huy giá trị di tích khoa học, khách quan, tiến tới xây dựng cơ sở dữ liệu đồng bộ, đầy đủ về di tích trên địa bàn. Phát triển các đội văn nghệ dân gian đậm bản sắc dân tộc Hà Nhì, Hmông, Dao (Bài hát cổ, dân ca, múa gậy Sênh tiền, múa khèn Hmông,...). Sưu tầm, bảo tồn và phát triển nhạc cụ truyền thống của các dân tộc. Sưu tầm và phát huy giá trị của văn hóa, văn học dân gian; phát huy vai trò truyền bá, trao truyền các giá trị văn hóa truyền thống của các nghệ nhân thông qua các hoạt động lễ hội, các sự kiện văn hóa, du lịch. Đẩy mạnh hoạt động diễn giải văn hóa, lịch sử gắn với trưng bày, giới thiệu tại các điểm di tích để làm nổi bật giá trị của di tích, điểm du lịch, danh thắng.

Tăng cường kế hoạch phát triển đa dạng và nâng cao chất lượng các sản phẩm du lịch nhằm phát huy hiệu quả tiềm năng, lợi thế của mỗi vùng; Hoàn thiện điểm du lịch cộng đồng, nghiên cứu, hệ thống hoá và phát triển các sản phẩm du lịch tái hiện, trình diễn, giới thiệu, quảng bá nét độc đáo về các sự tích trong văn hoá tâm linh của các dân tộc,... Đầu tư các sản phẩm du lịch lưu trú nghỉ dưỡng cao cấp, xây dựng khu nghỉ dưỡng du lịch sinh thái, du lịch chăm sóc sức khỏe, du lịch chữa lành… đạt tiêu chí từ 3 sao trở lên; Chú trọng sản phẩm du lịch sinh thái gắn với nông nghiệp, lâm nghiệp; Đưa vào khai thác các sản phẩm du lịch thể thao, mạo hiểm…

Nâng cấp, chuyên nghiệp hóa sản phẩm du lịch sự kiện văn hóa - du lịch như Chuỗi Lễ hội mùa Thu, Lễ hội văn hóa - ẩm thực cụm Mường Hum, Ngày hội văn hóa dân tộc Hmông, các sự kiện truyền thống Lễ hội Khô Già Già,... làm điểm nhấn văn hóa truyền thống thu hút du khách; tổ chức khai thác các lễ hội như Lễ hội Gạ Ma Do (Cúng rừng) thôn Lao Chải, Choản Thèn,... gắn với các sản phẩm du lịch tham quan trải nghiệm văn hoá. Duy trì và tổ chức tốt các sự kiện thể thao như Giải đua xe đạp địa hình đi giữa mùa hoa Đỗ quyên, chạy marathone đường đá cổ Pavie, phát triển các sản phẩm du lịch thể thao mới: Xây dựng chương trình và khai thác cung đường chạy Marathone “Đi qua miền di sản,”... Từng bước số hóa các di sản, các di tích danh thắng, xây dựng các sản phẩm du lịch thông minh, du lịch thực tế ảo để du khách dễ tiếp cận các tài nguyên.

Có thể khẳng định, việc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống gắn với phát triển du lịch là hướng đi phù hợp, đưa du lịch Bát Xát vươn mình mạnh mẽ. Thời gian tới, tỉnh tiếp tục quan tâm, đầu tư phát huy giá trị văn hóa đặc sắc của đồng bào các dân tộc gắn với phát triển kinh tế - xã hội, tạo tính bền vững của các giá trị văn hóa, bản sắc riêng phục vụ phát triển du lịch.