Lào Cai hấp dẫn du khách không chỉ ở thắng cảnh thiên nhiên mà còn bởi tinh hoa ẩm thực đa dạng, phong phú với những món ăn hấp dẫn, đặc sắc, là món quà gắn kết giữa các vùng miền và con người với nhau. Sức hấp dẫn của các món ăn đến từ cả hương vị, hình thức lẫn những giá trị truyền thống, văn hóa, nhân sinh quan của người Việt Nam nói chung và người Lào Cai nói riêng đều thể hiện rất rõ nét.

Xôi ngũ sắc.

Văn hóa ẩm thực Lào Cai bắt nguồn từ những sản vật sẵn có, qua năm tháng, đồng bào các dân tộc không ngừng tìm tòi, sáng tạo và chế biến ra nhiều món ăn ngon đặc trưng, mang tính độc đáo, thích nghi với môi trường sinh sống của mình. Xôi màu là món ăn truyền thống của đồng bào dân tộc Tày, Giáy, Thái,… ở Lào Cai. Xôi màu là món ăn được tạo nên từ những sản vật mà thiên nhiên ban tặng cho con người. Trước đây, với người dân vùng cao, món ăn này chủ yếu được làm trong những dịp lễ, tết, còn ngày nay du lịch phát triển, người dân làm hàng ngày, mang đến cho du khách món ăn đậm đà dư vị miền sơn cước.

Văn Bàn tổ chức Lễ hội cốm thu hút đông đảo du khách đến tham quan.

Bánh chưng đen là món ăn quen thuộc trong văn hóa ẩm thực của đồng bào Tày Văn Bàn. Để có được món ăn này, người làm bánh phải dụng công trong việc chế biến. Nguyên liệu chính là gạo nếp Thẳm Dương - loại gạo đặc sản với độ dẻo, trắng và thơm ngon đặc biệt. Màu đen đặc trưng của bánh được làm từ bột than cây núc nác. Trải qua các công đoạn, những chiếc bánh chưng đen đạt “chuẩn” là khi nhìn từ bên ngoài có lớp gạo đen bóng, nhân đỗ vàng ươm, hoà quyện với độ ngậy của thịt mỡ. 

Cùng với bánh chưng đen thì bánh chưng cốm cũng là một món ăn độc đáo của người dân Văn Bàn. Dọc theo dòng suối Chăn, xã Thẳm Dương là nơi duy nhất của Văn Bàn trồng được loại nếp đệ nhất “Khảu Tan Đón”. Hình dáng tương tự như bánh chưng truyền thống, nhưng bánh chưng cốm khác lạ hơn bởi màu sắc và hương vị. Cốm khô được trộn với gạo nếp Khảu Tan Đón theo tỉ lệ nhất định để làm lớp vỏ ngoài của bánh, nhân bánh có thể mặn hoặc ngọt tùy ý. Sau khi hoàn thành công đoạn gói, bánh được xếp vào nồi gang, phủ bên trên 1 lớp lá dong đổ nước ngập và luộc kĩ trong nhiều giờ. Thành phẩm cuối cùng sẽ là những chiếc bánh chưng thơm hương cốm non cùng vị bùi của nhân đỗ, béo ngậy của thịt lợn đen.

Chia sẻ với chúng tôi, chị La Thị Phượng, thôn Bản Bô, xã Thẳm Dương, huyện Văn Bàn cho biết: “Mình là người con dân tộc Thái, được cha mẹ truyền dạy lại thì mình đã kết hợp giữa gạo nếp với cốm non trộn vào để gói bánh chưng cốm. Cái vị đặc trưng của nó thơm như mùi cốm non. Bánh phải luộc 7 tiếng vì khi gói mình gói bánh, gạo mình không ngâm. Vì ngâm sẽ làm gạo bị nhạt, chỉ vo qua gạo rồi gói. Luộc 7 tiếng để bánh được nhừ, nếu không luộc đủ thời gian bánh sẽ bị khô, không quện”.

“Khi vào nhớ dốc Trung Đô/ Khi ra thì nhớ rượu ngô Bắc Hà”… Ai đã từng đặt chân đến vùng cao nguyên trắng Bắc Hà, được thưởng thức đặc sản rượu ngô nấu bởi lá men hồng mi của đồng bào Mông thì sẽ nhớ mãi hương vị thơm ngon ấy cùng tình cảm người dân nơi đây dành cho khách phương xa qua chén rượu đậm đà. Rượu ngô Bản Phố là 1 trong 121 món ẩm thực tiêu biểu do Hiệp hội văn hoá ẩm thực Việt Nam đã công nhận. Đối với quy trình làm rượu ngô, các thùng chứa ngô được buộc kín, để ở nơi thoáng mát. Sau khi ngô đã ủ ngấu, được cho vào chõ để chưng cất. Chõ để nấu rượu ngô tốt nhất làm bằng gỗ. Nước dùng để nấu rượu ngô được khoan trực tiếp từ lòng đất trên núi, những nơi có rượu ngon chắc chắn nguồn nước nấu rượu phải ngon. Bằng kinh nghiệm tích lũy lâu đời, những nghệ nhân nấu rượu nắm rõ với lượng ngô đó ủ bao nhiêu men thì vừa ngon, lửa đun như thế nào để rượu không bị khê.

Thắng cố là món ăn đặc trưng của người Mông ở vùng núi Tây Bắc và là món ăn truyền thống của người dân vùng cao Lào Cai, tạo nên dấu ấn riêng cho ẩm thực Lào Cai. Món ăn được nấu từ thịt và nội tạng của ngựa cùng với đó là hương vị từ các nguyên liệu gia vị đặc trưng của vùng núi Tây Bắc. Phần thịt sẽ được ninh trong nhiều giờ cho mềm, khi ăn sẽ cảm nhận được hương vị đặc trưng của mùi thịt ngựa cùng các loại gia vị, nhâm nhi cùng vài chén rượu ngô.

Thắng cố ngựa – món ngon đặc trưng của người Mông (Ảnh:internet).

Đến Sapa, du khách không chỉ có dịp thưởng thức các món ăn hấp dẫn từ cá suối, rau rừng và các loại hoa quả như táo, lê, mận, đào… mà còn được thưởng thức đặc sản cá hồi vân nổi tiếng. Cá hồi có hương vị ngon đậm đà, thịt có màu hồng đẹp và giá trị dinh dưỡng cao, là món ăn sang trọng trong nền ẩm thực Lào Cai hấp dẫn du khách trong và ngoài nước. Cá hồi Sapa có thớ thịt săn, không có mỡ, được chế biến thành nhiều món ăn ngon như: gỏi, lẩu, cháo, cá hồi nướng, trứng cá hấp, cá hun khói, cá hồi nhồi dưa chuột…

Những năm qua, du lịch cộng đồng phát triển mạnh mẽ, đã tác động tích cực tới việc khai thác các giá trị văn hóa ẩm thực. Theo đó, du khách không chỉ thưởng thức các đặc sản mà còn được chứng kiến quy trình chế biến món ăn, được chia sẻ về nguồn gốc hoàn toàn tự nhiên của nguyên liệu do người dân dụng công chế biến.

Mùa nào thức đấy, các nguyên liệu dùng để chế biến các món luôn tươi ngon và đậm đà dư vị như măng rừng, cá suối, thịt lợn sấy, xôi màu, các loại bánh, rau rừng… Để có được những món ăn lạ miệng, người chế biến đã sử dụng kết hợp các loại gia vị trên rừng như hạt dổi, mắc khén, tiêu, ớt, các loại lá thơm và sáng tạo trong cách chế biến. Mỗi món ăn luôn thể hiện nét văn hóa, phong tục tập quán, thâm chí cả những quan niệm về nhân sinh, về tín ngưỡng của từng tộc người. Nhiều món ăn chứa đựng cả những câu chuyện thú vị liên quan đến lịch sử hình thành, giá trị của các nguyên liệu và ý nghĩa được gửi gắm thông qua cách chế biến, hương vị, màu sắc của món ăn. Các món ăn như gạch nối giúp du khách dễ nhận diện, hiểu được văn hóa đặc trưng của mỗi vùng miền, mỗi tộc người.

Nhằm tôn vinh, bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa ẩm thực, các địa phương trong tỉnh thường xuyên tổ chức các hội thi, lễ hội ẩm thực với nhiều hoạt động hấp dẫn, thu hút đông đảo du khách trong và ngoài nước 

Trưng bày sản phẩm cốm tại Lễ hội cốm Dương Quỳ, huyện Văn Bàn.

Lễ hội cốm Dương Quỳ, huyện Văn Bàn là một trong những hoạt động quan trọng được địa phương tổ chức thường niên hướng tới sản phẩm văn hóa du lịch cộng đồng. Làm cốm là phong tục truyền thống của người Tày. Theo phong tục của đồng bào địa phương, cứ vào tháng 9 âm lịch hằng năm, khi bước vào vụ thu hoạch lúa chín, đồng bào dân tộc bày tỏ lòng biết ơn hạt thóc của trời đất ban cho, đồng thời dâng cúng tổ tiên những mâm lễ làm từ cốm, cầu cho mùa màng bội thu, cuộc sống sung túc, đầy đủ. Mùa cốm cũng là dịp để người dân trong bản, trong vùng gặp gỡ giao lưu văn hóa, ẩm thực thể hiện tinh thần đoàn kết của 5 dân tộc anh em: Tày, Thái, Kinh, Dao và Xá Phó trên địa bàn.

Ở những lễ hội, những hội thi, những món ăn đặc trưng của mỗi tộc người hiển hiện rõ nét nhờ sự khéo léo, sáng tạo, giàu tính thẩm mỹ của bà con. Qua đó, nâng cao niềm tự hào và động lực để bà con gìn giữ và phát huy những giá trị ẩm thực độc đáo của dân tộc mình. 

Đông đảo các đội tham dự Lễ hội cốm.

Sắc màu và hương vị ẩm thực đa dạng và đặc trưng thể hiện sự phong phú trong đời sống vật chất và tinh thần của người dân Lào Cai. Đó chính là tài nguyên vô giá không chỉ giúp bà con tăng thu nhập, nâng cao đời sống, mà còn tạo sức hút đối với du khách muôn phương, góp phần quảng bá hình ảnh du lịch Lào Cai.

Văn hóa ẩm thực là nét văn hóa tự nhiên hình thành trong cuộc sống. Đối với nhiều dân tộc, ẩm thực không chỉ là nét văn hóa về vật chất mà còn là văn hóa về tinh thần. Qua ẩm thực người ta có thể hiểu được phần nào phẩm giá con người, trình độ văn hóa của một dân tộc với những đạo lý, phép tắc, phong tục trong cách ăn uống. Đến với các bản làng vùng cao Lào Cai để thưởng thức những tinh túy gói trong từng món ăn, thức uống, gói trong tấm lòng phóng khoáng và chân tình của những con người bản địa chất phác mà tài hoa. Chắc chắn đó sẽ là những kỷ niệm, ấn tượng khó quên với bất kỳ ai, bất kỳ du khách nào khi đến với mảnh đất Lào Cai tươi đẹp./.