Không chỉ là phụ kiện trang phục, khăn Piêu còn là sợi chỉ nối dài lịch sử, gói ghém vẻ đẹp thẩm mỹ, niềm tin tín ngưỡng và cả hồn cốt văn hóa của người Thái. Một khăn vải nhỏ, nhưng đủ sức cuốn giữ chiều sâu văn hóa, thấm đẫm tình yêu bản mường và chở nặng ký ức của vùng đất trù phú giữa lòng Tây Bắc.

Để hiểu hơn về chiếc khăn Piêu, tôi tìm về các bản làng người Thái, gặp gỡ những phụ nữ vẫn ngày ngày gìn giữ và dệt, thêu nên linh hồn của núi rừng Tây Bắc. “Piêu” trong tiếng Thái cổ nghĩa là khăn quấn đầu, được dệt từ sợi bông, nhuộm chàm và thêu tay tỉ mỉ. Khăn thường rộng 30 - 35 cm, dài 150 - 200 cm tùy vào người dùng.

Tuy nhiên, điều làm nên giá trị đặc biệt không nằm ở độ dài, mà chính ở nét hoa văn và cách thêu đầy kĩ thuật. Một trong những kĩ thuật độc đáo nhất chính là thêu giấu kim - phương pháp mà phụ nữ Thái đen thực hiện từ mặt trái của khăn, để các hoa văn hiện lên ở mặt phải sắc nét, tinh xảo.

Bà Đồng Thị Thích - người tâm huyết trong việc bảo tồn, tôn vinh giá trị văn hóa phi vật thể truyền thống của dân tộc Thái ở tổ dân phố Đường, phường Cầu Thia chậm rãi kể về kỹ thuật thêu được gìn giữ qua nhiều thế hệ phụ nữ Thái đen: Thay vì thêu xuôi trên mặt phải như thông thường, phụ nữ Thái đen lại thực hiện thao tác từ mặt trái.

Kỹ thuật này không cho phép sự dập khuôn máy móc, mà ngược lại, khuyến khích sự sáng tạo chủ quan của người thêu. Điều này đòi hỏi người thợ phải vừa khéo, vừa tinh, vừa hiểu văn hóa. Vì hoa văn hiện lên ở mặt phải, nhưng tay lại làm ở mặt trái. Cái này không thể học vội, cũng không thể làm ẩu. Làm khăn Piêu là thêu cả ký ức, cả bản sắc dân tộc mình vào trong đó.

Khác với nhiều hình thức thêu phổ biến, hoa văn trên khăn Piêu không đơn thuần là trang trí, mà là một hệ thống bố cục chặt chẽ, được lấy cảm hứng từ đời sống, thiên nhiên, từ ngọn cỏ, nhành hoa, cho đến chim muông, núi đồi… Tất cả đều mang ý nghĩa tượng trưng, thể hiện triết lý sống hòa hợp với thiên nhiên của người Thái.

Hai đầu khăn piêu là điểm nhấn đặc trưng, với “cút piêu” và “sài peng”. Theo người Thái, “cút piêu” là những nút vải nhỏ được cuộn tròn, gắn ở đầu khăn, có thể là đôi, ba, năm hoặc cả chùm, thể hiện sự khéo léo và cầu kỳ. Còn “sài peng” là các tua vải màu, đung đưa mỗi khi thiếu nữ xòe nhảy, như gió mơn man trên nền chàm trầm mặc.

Mỗi chiếc khăn, dù mất vài tuần hay vài tháng để hoàn thành trong những lúc nông nhàn, đều là kết tinh của niềm thương, của khát vọng, của những bản tình ca dệt giữa non cao.

Khăn Piêu không chỉ là vật dụng để giữ ấm, che nắng, còn là minh chứng thầm lặng cho sự tinh tế và nết na của người con gái Thái. Đó là món quà thiêng liêng trong tình yêu đôi lứa, là kỷ vật không thể thiếu trong ngày cưới. Trước khi về nhà chồng, cô gái Thái thường chuẩn bị từ 20 đến 30 chiếc để dành tặng bố mẹ, anh em, họ hàng bên chồng. Số lượng và vẻ đẹp tinh xảo của từng tấm vải thêu chính là thước đo sự đảm đang, khéo tay và tấm lòng của nàng dâu mới.

Còn theo quan niệm xưa, cô gái Thái có thể vụng về chuyện nấu ăn nhưng không thể không biết dệt thổ cẩm, thêu khăn Piêu. Đó là minh chứng cho việc thấm nhuần “nết” của người con gái Thái - đó là sự nhẫn nại, tinh tế, yêu bản mường và biết giữ gìn nét đẹp truyền thống.

Rồi tôi tìm đến những người mẹ, người bà đã điểm sương mái tóc đang miệt mài giữ nghề. Ở đó, tôi thấy những buổi truyền dạy nghề thêu khăn cho lớp trẻ. Ánh mắt kiên nhẫn, bàn tay mềm mại uốn từng nét chỉ, tiếng nhắc nhở dịu dàng trong căn nhà sàn ấm cúng.

Ngồi cạnh bà Xiêng, em Lường Quỳnh Trang - tổ dân phố Đêu 1, phường Nghĩa Lộ bẽn lẽn: Ban đầu em thấy rất khó, vì không quen nhìn mặt trái. Nhưng các bà, các mẹ dạy kỹ lắm, giờ em thêu được rồi. Thêu khăn xong, em thấy mình hiểu hơn về dân tộc, yêu bản làng mình hơn trước nhiều.

Để giá trị văn hóa của người Thái Mường Lò nói chung và khăn Piêu nói riêng mãi trường tồn với thời gian, chính quyền địa phương đã có nhiều chính sách cụ thể như: lập hồ sơ tri thức dân gian về trang phục Thái đen, xây dựng đề án công nhận khăn piêu là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, tổ chức các lớp truyền dạy nghề ở bản làng văn hóa…

Đặc biệt, các sự kiện như: Lễ hội Văn hóa, Du lịch Mường Lò, Tuần Văn hóa Du lịch Tây Bắc được tổ chức thường niên là dịp để chiếc khăn Piêu tỏa sáng không chỉ trong những điệu xòe lung linh, mà còn trong mắt du khách bốn phương. Từ chiếc khăn đội trên đầu ngày hội, đến món quà lưu niệm thủ công được du khách săn đón, khăn Piêu đang vượt khỏi ranh giới bản làng, vươn mình thành sản phẩm văn hóa độc đáo, mang trong đó cả ký ức và niềm tự hào của người Thái.

Dù được đội lên đầu khi dự hội, quấn quanh eo khi xòe nhảy hay trưng bày trong các cửa hàng lưu niệm, khăn Piêu vẫn là một phần của ký ức, của khát vọng và tình yêu bản mường. Nhờ tâm huyết của nghệ nhân, cùng sự quan tâm của chính quyền địa phương, sắc khăn Piêu vừa trầm lặng, vừa rực rỡ đang tiếp nối, gìn giữ và tỏa sáng như lời hẹn ước bền chặt về hồn cốt dân tộc giữa miền đất Mường Lò giàu bản sắc.

https://baolaocai.vn/sac-mau-khan-pieu-post883826.html