Ngày cuối năm, khi những nụ hoa đào hé nở trong cái nắng vùng cao hanh hao rét, tôi có dịp đến thôn A Lù 1, A Lù 2, thuộc xã A Lù cũ (nay là xã Y Tý). Dịp này, các gia đình người Hà Nhì ở đây đang rộn ràng ăn tết Ga Tho Tho hay còn gọi là tết sớm, tết mùa đông. Theo phong tục của người Hà Nhì, tết Ga Tho Tho là tết cổ truyền lớn nhất trong năm, là dịp các gia đình dâng lên bàn thờ tổ tiên những sản vật do mình sản xuất được trong một năm để báo cáo, tạ ơn tổ tiên và các vị thần linh, cầu mong cuộc sống luôn bình an, ấm no, hạnh phúc.

Vì tết Ga Tho Tho là tết to nhất năm, vì vậy hầu như gia đình nào cũng chuẩn bị mổ lợn, mổ gà và bày biện những mâm cỗ linh đình, ấm cúng để mời hàng xóm, bạn bè chung vui. Phụ nữ Hà Nhì khoác trên mình những bộ trang phục xanh với hoa văn thổ cẩm truyền thống, đội chiếc mũ độ đầu cùng mớ tóc giả đặc trưng. Trẻ em háo hức trong những bộ quần áo mới, được thưởng bánh giày và tham gia các trò chơi dân gian. Không khí trong thôn trở nên rộn ràng, náo nức, tràn đầy niềm vui và sắc màu văn hóa đặc sắc.

Vào thăm thôn A Lù 1, A Lù 2, tôi không khỏi bất ngờ vì đồng bào Hà Nhì nơi đây vẫn giữ được nếp nhà đất truyền thống của dân tộc. Anh Sào Ha Giờ - Trưởng thôn A Lù 1 chia sẻ: Thôn A Lù 1, A Lù 2 hiện nay có 110 hộ dân, đa số là đồng bào Hà Nhì. Vì tập quán lâu đời, tổ tiên người Hà Nhì thường sống ở nơi có khí hậu khắc nghiệt, mùa đông nhiều sương mù, băng giá, nên từ hàng trăm năm trước, họ đã làm nhà trình tường bằng đất để chống lại giá rét của mùa đông và mát mẻ vào mùa hè. Hiện nay, tại 2 thôn của người Hà Nhì với hơn 90% hộ dân vẫn giữ kiến trúc nhà đất truyền thống. Trong đó, có những ngôi nhà được làm cách đây từ 50 đến 70 năm.

Tôi bày tỏ băn khoăn tại sao ở nhiều thôn, bản đồng bào vùng cao đã đập bỏ nhà đất để làm nhà xây hiện đại, mà người Hà Nhì nơi đây vẫn giữ nếp nhà đất truyền thống? Và được anh Giờ giải thích, thời gian qua thôn thường xuyên tuyên truyền cho bà con cần phải giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, giữ nếp nhà truyền thống. Hiện nay, nhiều ngôi nhà đất làm từ lâu đã cũ và chật hẹp, để đáp ứng nhu cầu cuộc sống mới, một số hộ dân trong thôn đã xây nhà gạch, nhưng vẫn xây theo kiến trúc nhà vuông của người Hà Nhì. Dù xây nhà mới để ở, nhưng bà con trong thôn vẫn giữ lại ngôi nhà tường đất từ xưa để làm nơi thờ cúng tổ tiên và các vị thần linh. Cách làm này vừa đáp ứng nơi ở cho người dân, vừa bảo tồn được bản sắc dân tộc.

Ở bản làng vùng cao A Lù, tôi gặp các bà, các chị người Hà Nhì đang ngồi quây quần với nhau vừa sưởi nắng, trò chuyện, vừa truyền dạy cho nhau cách thêu hoa văn thổ cẩm. Bà Phàn Mờ Gơ, 52 tuổi cho biết đã là phụ nữ Hà Nhì thì phải biết may thêu thổ cẩm để làm quần áo cho gia đình. Hiện nay, nhiều hoa văn trên trang phục người Hà Nhì có thể dệt bằng máy, nhưng một số chi tiết tinh xảo vẫn phải thêu thủ công, điển hình như khăn đội đầu (Ồ phô pá khò) và xà cạp quấn chân (khớ bò). Để gìn giữ nghề thêu thổ cẩm truyền thống, những người cao tuổi trong thôn đã truyền dạy cho lớp trẻ kỹ thuật thêu vừa nhanh, vừa đẹp.

Đến thôn A Lù 1, A Lù 2 vào những ngày lễ hội như tết Gạ Ma O, tết Dư Dò Dò (tổ chức vào tháng Giêng), tết Khô Già Già (tổ chức vào tháng 6 âm lịch), du khách sẽ được hòa mình vào bầu không khí đông vui của lễ hội. Trong tiếng nhạc rộn ràng, Đội văn nghệ dân gian thôn A Lù 1, A Lù 2 gồm những chàng trai, cô gái người Hà Nhì xinh tươi, khéo léo sẽ trình diễn các điệu múa mềm mại, uyển chuyển mô phỏng cảnh lao động của bà con, như: đi trồng ngô, thu hoạch lúa trên ruộng bậc thang, cảnh giã bánh giầy, lấy nước đầu năm mới… Cùng với đó, các trò chơi dân gian, như: nhảy que, đi cà kheo, đu dây, đu quay…

Được biết, trong những năm qua, đồng bào Hà Nhì nơi đây đã bảo tồn và khôi phục lại nhiều bài dân ca, dân vũ của dân tộc, không để mai một theo thời gian.

Anh Lồ A Sính - Phó Chủ tịch UBND xã Y Tý, cho biết: Thôn A Lù 1 và A Lù 2 trước đây thuộc xã A Lù, hiện nay đã được sáp nhập vào xã Y Tý. Mặc dù hai thôn này cách xa trung tâm xã, nhưng nơi đây vẫn hiện hữu bản làng yên bình với các ngôi nhà đất truyền thống và rừng trúc xanh mướt quanh năm. Người dân địa phương gìn giữ, bảo tồn trọn vẹn bản sắc văn hóa dân tộc, góp phần tạo nên “sợi dây” đoàn kết, gắn bó bền chặt trong cộng đồng.

Hiện nay, xã Y Tý đang quan tâm phát triển du lịch theo hướng xanh, bền vững và giàu bản sắc văn hóa. Vì thế, cấp ủy, chính quyền xã luôn động viên, khích lệ người dân làm tốt công tác bảo vệ cảnh quan môi trường, bảo tồn, phát huy nét đẹp văn hóa của dân tộc, gắn với phát triển du lịch cộng đồng để A Lù 1, A Lù 2 sớm trở thành điểm đến hấp dẫn du khách tham quan, trải nghiệm.

https://baolaocai.vn/nguoi-ha-nhi-o-a-lu-giu-ban-sac-dan-toc-post888221.html