Địa hình chia cắt mạnh, cơ cấu dân cư và điều kiện sống vùng biên giữa hai bên có nhiều điểm tương đồng, hình thành những nét văn hóa truyền thống và giao thoa trong quá trình phát triển. Lào Cai có những tiềm năng, lợi thế về khoáng sản, thiên nhiên ưu đãi, cửa khẩu quốc tế, cửa khẩu song phương, các cửa khẩu phụ trên tuyến biên giới với nước bạn Trung Quốc, nên càng có vị trí quan trọng trong hợp tác thời kỳ đổi mới và hội nhập giữa Lào Cai (Việt Nam) và Vân Nam (Trung Quốc).

Hội chợ thương mại biên giới Việt  - Trung.

Trên nền tảng các quan điểm về quan hệ ngoại giao đã được thiết lập, kể từ khi bình thường hóa quan hệ năm 1991 đến nay, quan hệ hợp tác, hữu nghị Việt Nam - Trung Quốc đã phát triển nhanh, sâu rộng, trên các lĩnh vực và thiết thực cho hai nước. Đặc biệt, sau hơn 20 năm mở cửa thông thương, tăng cường các hoạt động hợp tác hữu nghị giữa hai tỉnh Lào Cai và Vân Nam đã đạt những thành quả tốt đẹp, thúc đẩy sự phát triển của mỗi tỉnh, đồng thời là “cầu nối” quan trọng trong chiến lược phát triển “Hai hành lang, một vành đai” của hai quốc gia. Quan hệ hữu nghị tỉnh Lào Cai và Vân Nam sớm  được thiết lập, từng bước củng cố, mở rộng theo hướng hợp tác ngày càng toàn diện, tăng cường tin cậy lẫn nhau không chỉ cấp tỉnh mà còn ở cấp ngành, lĩnh vực, địa phương. Hai bên đã tổ chức nhiều đoàn đại biểu các cấp, ngành, doanh nghiệp qua lại thăm và làm việc, trao đổi, học hỏi kinh nghiệm, ký kết biên bản, thỏa thuận hợp tác… Cụ thể, từ năm 2000 đến nay đã có 5 biên bản hợp tác song phương cấp tỉnh được ký kết giữa Bí thư Tỉnh ủy Lào Cai và Bí thư Tỉnh ủy tỉnh Vân Nam; giữa Chủ tịch UBND tỉnh Lào Cai và Tỉnh trưởng Chính phủ tỉnh Vân Nam. Hai biên bản đa phương hiện vẫn còn hiệu lực như: Biên bản Phiên họp thứ V nhóm công tác liên hợp giữa các tỉnh: Lào Cai, Hà Giang, Lai Châu, Điện Biên (Việt Nam) với tỉnh Vân Nam (Trung Quốc); Biên bản Hội nghị hợp tác hành lang kinh tế lần thứ VI giữa các tỉnh, thành phố là Lào Cai, Hà Nội, Hải Phòng, Quảng Ninh (Việt Nam) với tỉnh Vân Nam (Trung Quốc).

Đối ngoại Đảng và đối ngoại nhân dân được chú trọng. Thông qua các nội dung đã được ký kết hai bên đã tích cực trao đổi kinh nghiệm về công tác xây dựng Đảng, kiểm tra và kỷ luật, phòng, chống tham nhũng… Thường xuyên tổ chức các đoàn giao lưu nhân các dịp lễ, tết, hỗ trợ thiên tai… Nhân dịp kỷ niệm 60 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt - Trung, hai tỉnh đã phối hợp tổ chức Liên hoan Hữu nghị nhân dân biên giới Việt - Trung tại thành phố Lào Cai và huyện Hà Khẩu. Thông qua công tác đối ngoại nhân dân, nhiều vụ việc phát sinh trên biên giới đã được giải quyết dứt điểm, tạo bầu không khí thân thiện, hiểu biết giữa hai bên, góp phần giữ gìn hòa bình, hữu nghị, đẩy nhanh và hoàn thành sớm nhất việc phân giới cắm mốc trên đất liền (2007) thuộc địa phận tỉnh Lào Cai.

Từ năm 2001 đến nay, hằng năm, hai tỉnh tổ chức Hội chợ Thương mại biên giới Việt - Trung tại Lào Cai (Việt Nam) và Hà Khẩu (Trung Quốc); thành phố Lào Cai và huyện Hà Khẩu luân phiên hội đàm, kiểm điểm các nội dung công tác và đề ra nhiệm vụ tiếp tục thực hiện cho năm sau. Cũng từ năm 2006 đến nay, hai năm một lần luân phiên Lào Cai phối hợp với Trường Đại học Xã hội và Nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội) với Học viện Hồng Hà (Trung Quốc) luân phiên hai năm một lần tổ chức Hội thảo khoa học, giao lưu văn hóa lưu vực sông Hồng... thông qua đó đã kết nối không gian khoa học với nhiều trung tâm khoa học quốc tế và trong nước tham gia nghiên cứu, tăng cường luận cứ cho phát triển…

Lực lượng biên phòng Lào Cai (Việt Nam) - Vân Nam (Trung Quốc) phối hợp tuần tra song phương.

Hoạt động đối ngoại được tăng cường, hợp tác ngày càng đi vào chiều sâu, chính trị ổn định đã thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội của Lào Cai. Do đó, tạo lập được nhiều tiện ích trong xuất - nhập cảnh, xuất - nhập khẩu; hạ tầng cửa khẩu, các khu kinh tế được đầu tư cùng với những điều kiện quản lý, dịch vụ ngày càng hiện đại; những cây cầu hữu nghị bắc qua sông Hồng, sông Nậm Thi được hình thành, kết nối giao thông đối ngoại được thực hiện đồng bộ theo quy hoạch chung hai bên. Một tương lai gần cho sự ra đời Khu hợp tác kinh tế qua biên giới với những nội dung phát triển phù hợp với yêu cầu mới, là hạt nhân, động lực và sức hấp dẫn cho hành lang kinh tế Côn Minh - Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng ngày càng sôi động, khai thác tốt nhất tiềm năng, lợi thế của cả bên trong xu thế hội nhập quốc tế.

Kim ngạch xuất - nhập khẩu giữa hai bên tăng mạnh, bình quân tăng từ 25% - 30%/năm, đến năm 2014 đạt 2 tỷ USD; nhiều dự án lớn về khai thác và chế biến khoáng sản, thủy điện, xuất - nhập khẩu điện năng. Trong nông nghiệp… được liên doanh, liên kết giữa các doanh nghiệp hai bên thực hiện. Khách tham quan du lịch, giao lưu văn hóa qua cửa khẩu Lào Cai - Hà Khẩu ngày càng tăng; công tác phối hợp giữa hai bên trong phòng, chống tội phạm, phòng, chống lây nhiễm HIV/AIDS, kiểm dịch qua biên giới ngày càng chặt chẽ. Hợp tác về giáo dục đạt được nhiều kết quả quan trọng, có nhiều lưu học sinh của mỗi bên đang theo học tại các trường đại học, trung tâm đào tạo theo nhu cầu hợp tác.

Đặc biệt, thành phố Lào Cai (Việt Nam) kết nghĩa với huyện Hà Khẩu (Trung Quốc) vào năm 2006 và được Hiệp hội Hữu hảo nhân dân Trung Quốc công nhận là thành phố quốc tế hữu nghị với Trung Quốc (năm 2010); Lào Cai là tỉnh đầu tiên trên tuyến biên giới Việt - Trung thiết lập tuần tra biên phòng cấp đồn và cấp tỉnh, duy trì hoạt động thường xuyên, kể cả thời điểm “rất nóng ở Biển Đông”. Lào Cai cũng là tỉnh đầu tiên và có tới 6 đồn thực hiện đồn biên phòng tổ chức kết nghĩa “Đồn - Trạm” hữu nghị với các Trạm Kiểm soát biên phòng và Đại đội Công an biên phòng đối đẳng của tỉnh Vân Nam; đã có 3 cụm dân cư biên giới của hai bên kết nghĩa “Bản - Bản” hữu nghị với nội dung, chủ đề, tên gọi mang nhiều ý nghĩa như “Thắm tình hữu nghị biên giới”, “Đồn - Trạm hữu nghị, cửa khẩu hài hòa, biên giới bình yên”… đã minh chứng hơn nữa quan hệ hữu nghị truyền thống, hợp tác phát triển gắn với phối hợp bảo vệ đường biên, mốc giới trong tình hình mới.

Những nỗ lực về hoạt động đối ngoại của Lào Cai trong những năm qua đã hiện thực hóa thành công các quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về quan hệ ngoại giao và hợp tác phát triển với Trung Quốc, khẳng định quan hệ hợp tác hữu nghị giữa Lào Cai và Vân Nam trở thành hình mẫu trên tuyến biên giới Việt - Trung như cam kết được ký giữa Bí thư Tỉnh ủy hai tỉnh (năm 2009). Kết quả đó, không chỉ thúc đẩy mạnh mẽ phát triển kinh tế - xã hội mà còn góp phần bảo đảm quốc phòng, an ninh, giữ vững môi trường hòa bình, ổn định trên tuyến biên giới của tỉnh và cả nước.

Phát huy kết quả đạt được, trong thời gian tới, tỉnh Lào Cai tập trung chỉ đạo và phối hợp với tỉnh Vân Nam triển khai thực hiện các nội dung thuộc 3 văn kiện về biên giới và các biên bản họp của Ủy ban Liên hợp biên giới trên đất liền Việt Nam -Trung Quốc; tăng cường các hoạt động hợp tác theo nội dung hai biên bản hội đàm đã được Bí thư Tỉnh ủy hai tỉnh ký kết năm 2009 và năm 2014, với những nội dung thiết thực như: Duy trì tiếp xúc và thăm hỏi, tăng cường hơn sự tin cậy, hiểu biết lẫn nhau; học tập, trao đổi kinh nghiệm công tác xây dựng đảng, chính quyền, đoàn thể, tư pháp; giao lưu hữu nghị nhân dân biên giới, ủng hộ và mở rộng mô hình kết nghĩa thôn, bản hữu nghị, tăng cường đối ngoại biên phòng… Thúc đẩy hoàn thiện Đề án xây dựng Khu hợp tác kinh tế qua biên giới Lào Cai - Vân Nam. Triển khai và phối hợp đẩy nhanh việc đồng bộ hóa hệ thống giao thông kết nối và mạng lưới giao thông vệ tinh, khai thác tối đa năng lực thông quan, sớm nâng cấp các cửa khẩu và đường qua lại tạm thời, các cặp chợ biên giới để thúc đẩy mạnh mẽ các hoạt động xuất - nhập khẩu, hoạt động thương mại; giao lưu, trao đổi cư dân biên giới, hợp tác đầu tư trên các lĩnh vực có lợi thế phát triển… Tăng cường trao đổi, hợp tác trong hoạt động dạy học, nghiên cứu khoa học giữa các cơ sở đào tạo đại học, đào tạo nghề; thường xuyên tổ chức giao lưu văn hóa, văn nghệ, thể thao; đẩy mạnh hợp tác về y tế và phòng, chống dịch bệnh lây lan qua biên giới. Hợp tác về lĩnh vực bảo vệ môi trường, bảo vệ nguồn nước sông, suối biên giới; phòng, chống tội phạm, xây dựng đường biên giới hòa bình, hữu nghị và phát triển./.